Fast forward naar het jaar 2050. We wonen tegenwoordig in de stad, tussen zo veel andere burgers, maar gelukkig ook tussen behoorlijk wat groen. Alles is dik in orde, en we kunnen ondertussen weer lachen met de chaos die onze wereld dertig jaar geleden was. Voor het écht zover is, keren we toch nog maar even terug Antwerpen anno 2019, en volgen we tijdens de Masterclass for Sustainable Development van de Universitaire Stichting voor Ontwikkelingssamenwerking (USOS) de track over sustainable living van Act4Change.
De avond voordien maakten we al wat kennis met elkaar, maar op zaterdag was het tijd voor het echte werk. Professor Tom Coppens van Universiteit Antwerpen kwam ons in een snelcursus uitleggen wat er in ons Belgenland allemaal is misgelopen op vlak van ruimtelijke planning. Behalve dat het niet bepaald een fraai bovenaanzicht vormt, zorgt de lintbebouwing ook voor enorme kosten voor infrastructuur, een moeilijker aanbod van openbaar vervoer, afhankelijkheid van de wagen, te veel woon-werkverkeer, en kaapt de fragmentatie van de open ruimte ook nog eens kansen voor biodiversiteit weg. Toen we de situatie in België wat nader bestudeerden, zagen we dus vooral hoe het niét moet. De wanhoop leek even nabij, maar gelukkig bracht Act4Change-medewerker Elisa ons inspiratie over hoe wonen in de stad ook op ecologische en sociaal duurzame manier kan worden ingevuld. In een ecocity, smart city of garden city, bijvoorbeeld.
Deelnemers bouwen hun eigen duurzame stad. De stadsworkshop is los geïnspireerd was op de architelier workshop van De Veerman (Creative Commons Licentie 4.0 - CC BY-NC-SA 4.0)?
Veel leerstof voor een zaterdagochtend, en dus waren we opgetogen dat we als volgende stap onze eigen stad van de toekomst in elkaar mochten knutselen. Met een vijftal personen per groep brainstormden we eerst over wat we nodig vonden in de stad van de toekomst. Dat we soms een compleet verschillende achtergrond hadden -qua vakgebied, maar ook op ons paspoort- maakte het alleen maar interessanter. Alle hersenspinsels laten samenvloeien bleek nog ander paar mouwen, maar uiteindelijk rezen er in no time toch vier gloednieuwe steden uit de grond. Ideeën die vaak terugkwamen in de verschillende steden waren een circulaire economie, energiewinning door zon, water en wind, groendaken, fietsen en ondergronds openbaar vervoer. Eerlijk is eerlijk, niet al onze ideeën verdienen de stempel ‘duurzame ontwikkeling’. Zo kunnen we ons de vraag stellen of het ethisch verantwoord is om alle inwoners van een stad op te leggen wat ze wel of niet mogen eten. Of geloven. De groep die besliste dat de naburige stad dan maar ruimte moest maken voor een vervuilende haven, wist toch ook nog niet helemaal hoe ze die buren dan moeten gaan overtuigen. Het (de)centraliseren van ziekenzorg moeten we ook nog eens een nachtje over slapen. En het idee om een stad uit te bouwen in een bestaand bos leek ons wel leuk, maar een referendum onder slingerapen zal toch nog moeten uitwijzen wat zij van de doortocht van onze trams en drones in hun habitat vinden. Misschien is het goed dat we na dit weekend niet plots officieel bevoegd zijn om op een middagje uw toekomstige leefwereld uit te denken.
We waren vast nog blind voor vele andere ecologische, sociale of economische dilemma’s, maar onze knutselwerkjes leerden ons wel een stuk kritischer nadenken over wat het allemaal inhoudt om duurzaam te wonen. En dat kwam dan weer goed uit voor het volgende puntje op de agenda: een debat met deskundigen Jonas De Maeyer (Endeavour/HEIM), Joerie Bal (Heem), Annelies De Nijs (Project Manager at Agence Ter) en Stefanie Dens (Studio Anna Heringer/Witteveen+Bos). Nadat ze zichzelf en enkele van hun projecten konden voorstellen, stonden we er onder andere bij stil of en hoe sociaal-economisch benadeelde burgers een plekje in zo’n mooi en ecologisch verantwoord co-housing project kunnen veroveren.
Bezoek Pakt, een mooi voorbeeld van circulair wonen.
Na wat nachtmerries over lintbebouwing, zoneringsplannen, religieuze doctrines en een gebrek aan biodiversiteit, zijn we de volgende ochtend klaar om wat voorbeelden in de praktijk te bezichtigen. In het Groen Kwartier zien we hoe een oud militair ziekenhuiscomplex kon worden omgetoverd tot heel wat woningen in een groene, autovrije buurt. Vlakbij gaan we de trap op, en belanden we op ’t Dak van Pakt. Hier vinden we geen klassieke dakpannen terug, maar wel kippen, bijen, vissen en gewassen. Alle stadslandbouw in dit project is een kringloop, en veel grondstoffen van buitenaf zijn er dus niet nodig. Wie wil kan er mee tuinieren, maar het project is ook educatief voor bezoekende schoolkinderen en wil vooral tonen dat het wel degelijk lukt om aan landbouw te doen in de stad.
Dé ultieme oplossing voor het duurzaam wonen-vraagstuk hebben we dit weekend niet ontdekt. Wel is duidelijk geworden dat oplossingen zowel ecologisch, sociaal als economisch draaglijk zullen moeten zijn. Er zijn al heel wat initiatieven die de juiste richting uitgaan, nu is het aan de rest om te volgen. En liefst zo snel mogelijk.
We danken Loïs Savat voor haar deelname aan de Masterclass Sustainable Living en het schrijven van dit artikel.